Volgens Marten Kingma van BKS Schagen verdient probabilistisch ramen meer aandacht om beter inzicht en eerder duidelijkheid te krijgen over de kosten en -risico’s van complexe bouw- en infrastructuurprojecten.
Deterministisch versus probabilistisch ramen
Kostenramingen worden al decennialang gemaakt door alle hoeveelheden te vermenigvuldigen met (eenheids)prijzen en daarna te totaliseren. Deze zogenaamde deterministische methode gaat uit van een betrouwbare rekenkundige voorspelbaarheid, gebaseerd op het correct invoeren van alle kostenposten. Omdat er altijd onzekerheden en risico’s in projecten zijn, wordt er op basis van kennis en praktijkervaring ter afronding een post ‘onvoorzien’ aan de raming toegevoegd. Probabilistisch ramen houdt daarentegen rekening met onzekerheden in verschillende variabelen en gebruikt kansberekeningen om een realistische bandbreedte voor de totale kostprijs te voorspellen.
“Door forse kostenoverschrijdingen in infrastructuurprojecten is de interesse voor probabilistisch ramen het afgelopen decennium toegenomen”, vertelt Kingma. “Gezien de potentiële voordelen van deze methode heb ik mijzelf daar de laatste jaren in gespecialiseerd. Zowel door het volgen van cursussen, als de toepassing ervan in projecten voor klanten. Kingma werkt al bijna dertien jaar bij Bouwkostenadviesbureau BKS Schagen, waarvan nu tien jaar als directeur/aandeelhouder.
Grotere zekerheid over kostenbandbreedte
Probabilistisch ramen is een kostencalculatiemethode waarmee in de procesindustrie al langer ervaring is opgedaan dan in de civiele techniek en utiliteitsbouw. “Het belangrijkste voordeel is de grotere zekerheid die deze statistische methodiek biedt over de kostenbandbreedte van een projectidee”, vervolgt Kingma. “Dat is voor investeerders, opdrachtgevers en politici belangrijk bij de discussie en besluitvorming over complexe meerjarige projectvoorstellen. In een probabilistische raming worden de normale onzekerheden aangegeven door een bandbreedte op de hoeveelheden en prijzen mee te geven. Dit vereist kennis van de kostendeskundige. Tevens worden de bijzondere gebeurtenissen (risico’s en kansen) gekwantificeerd en opgenomen in de probabilistische raming. Vervolgens worden met de Monte Carlo methode 10.000 trekkingen uitgevoerd, wat een kansverdeling van de totale raming oplevert. Hierdoor ontstaat inzicht in de bandbreedte van de raming en de overschrijdingskans: de kans dat de uiteindelijke kosten boven een bepaalde waarde uitkomen. Bottom-line levert probabilistisch ramen in een vroege projectfase meer duidelijkheid op over alle kosten en risico’s.”
Sturen op bouwkosten en risico’s
Als opdrachtgevers en -nemers van complexe projecten eerder duidelijkheid krijgen, kunnen zij tijdens de ontwerp- en uitvoeringsfasen beter sturen op de bouwkosten en -risico’s. BKS Schagen raamt projecten zowel deterministisch als probabilistisch, afhankelijk van de klantbehoefte en complexiteit van het project. “Ik maak al bijna dertig jaar traditionele deterministische ramingen en begrotingen met IBIS-TRAD, omdat bijna al onze klanten daarmee werken”, vervolgt Kingma. “Verder gebruiken wij Microsoft Excel met een speciale plug-in voor het probabilistisch ramen. Er zijn ook projecten waarin beide methoden naast elkaar worden toegepast, om zowel de betrouwbaarheid als het inzicht van de calculaties voor opdrachtgevers en -nemers verder te vergroten. Bij beide methoden is het belangrijk de raming aan te passen, of verder te verfijnen, als er gedetailleerdere informatie beschikbaar komt. Bij een probabilistische raming moet je dan ook opnieuw naar het zekerheidspercentage kijken, omdat die de nauwkeurigheid van het verwachte totaalbedrag bepaalt.
Psychologische effecten
Behalve de voordelen van vroegtijdig inzicht en een betrouwbare kostenberekening, heeft probabilistisch ramen volgens Kingma ook psychologische effecten. “In de praktijk ervaar ik dat mensen moeten wennen aan deze methode en nauwkeuriger willen zijn dan de stand van het ontwerp op dat moment dan toelaat. Soms zie je de behoefte om de werkelijkheid optimistischer te beoordelen dan realistisch is, oftewel risico’s proberen te vermijden om de verwachte totale kosten te verlagen. Dat is waarschijnlijk inherent aan de zoektocht naar de laagste prijs in de bouw en civiele techniek, maar tegen opportunisme is geen enkele berekeningsmethode opgewassen”. Kingma is behalve kostenadviseur sinds enkele jaren tevens bemiddelaar voor onder andere conflicten tijdens bouwprojecten. Soms gebruikt hij daarbij probabilistisch ramen als instrument om het inzicht in de kosten en risico’s voor alle betrokken partijen te vergroten en het verschil tussen een aanbestedingsprijs en middenprijs duidelijker te maken. “Gezien de voordelen en potentie van deze wetenschappelijk onderbouwde calculatiemethode in combinatie met de toenemende complexiteit van bouwprojecten, zie ik voor deze methode nog een mooie toekomst.